Otomobillerin sadece A noktasından B noktasına giden makineler olmadığı zamanlar vardı. Her birinin kendine has bir karakteri, mekanik bir hissi ve sürücüsüyle kurduğu özel bir bağı bulunurdu. İşte bu bağın en önemli parçalarından bazıları da bugün artık görmediğimiz, kimisini çok özlediğimiz, kimisini ise „iyi ki kurtulmuşuz“ dediğimiz o eşsiz özelliklerdi.
Ancak artan güvenlik standartları, değişen tasarım trendleri, maliyet baskıları ve tabii ki teknolojik devrimler, bu özelliklerin birçoğunu otomotiv sahnesinden sildi. Gelin hafızalarımızda yer etmiş o efsane donanımlara ve neden aramızdan ayrıldıklarına daha yakından bakalım.
Otomobillerde bir dönem çok kullanılsa da artık göremediğimiz özellikler:
Açılıp kapanan farlar:
Özellikle 1970’lerden 90’ların sonuna kadar spor ve egzotik arabaların olmazsa olmazıydı. Gündüzleri kapalı kalarak aracın ön tasarımını pürüzsüz hâle getirir ve aerodinamik verimliliği artırırdı. Gece olup da o farlar yuvalarından „pıt“ diye çıktığında ise otomobilin tüm karakteri değişir, adeta uyuyan bir canavar uyanırdı. Bu, estetik ve fonksiyonun mükemmel bir birleşimiydi.
Bu ikonik tasarımın sonunu getiren bir „mükemmel fırtına“ senaryosu oldu. İlk ve en büyük darbe, giderek katılaşan yaya güvenliği yönetmeliklerinden geldi. Bir kaza anında yayalara zarar verebilecek keskin kenarlı ve çıkıntılı yapılar yasaklanınca açılır kapanır farlar potansiyel bir tehlike olarak görüldü. İkinci neden ise maliyet ve güvensizlikti. Far motorunun dişli ve sensörlerden oluşan karmaşık mekanizmaları hem üretim maliyetini artırıyor hem de donma, yavaşlama veya tamamen bozulma gibi arızalara davetiye çıkarıyordu. Hâl böyle olunca firmalar, zaman içerisinde bu özelliği tamamen rafa kaldırdılar. Günümüzdeki LED teknolojileri ise zaten estetik açısından oldukça iyiler.
Karbüratör ve manuel jikle:
Elektronik yakıt enjeksiyonu hayatımıza girmeden önce motorların kalbinde karbüratör adı verilen mekanik bir parça vardı. Bu cihaz, motorun ihtiyacı olan hava ve yakıtı tamamen mekanik olarak karıştırırdı. Ancak bu sistemin, özellikle soğuk havalarda bir yardımcıya ihtiyacı vardı: manuel jikle. Jikle, sürücünün bir kolu çekerek karbüratöre giren havayı kısıp yakıt oranını artırdığı bir sistemdi. Bu zengin karışım, soğuk motorun çok daha kolay çalışmasını sağlardı. Bu süreç, sürücüden bir ustalık isterdi; motoru çalıştırmadan önce jikleyi çekmek, motor ısındıkça yavaş yavaş geri itmek gerekirdi. Bu, sürücünün aracın mekaniğiyle doğrudan sohbet ettiği analog bir deneyimdi.
Karbüratörlerin sonunu getiren teknoloji, elektronik yakıt enjeksiyonu (EFI) oldu. EFI sistemleri, motor üzerindeki çok sayıda sensörden (hava sıcaklığı, motor devri vb.) anlık veri toplayarak bir Elektronik Kontrol Ünitesi (ECU) aracılığıyla her koşul için en ideal yakıt-hava karışımını hesaplar. Bu dijital devrim; çok daha iyi yakıt verimliliği , daha yüksek performans, modern emisyon standartlarına uyum sağlayacak kadar düşük egzoz gazı salınımı ve en önemlisi, her koşulda anahtarı çevirir çevirmez sorunsuzca çalışan bir motor demekti. Otomobil motor yönetiminin mekanikten dijitale geçişinin bu en kritik adımı, karbüratör ve jikleyi tarihin tozlu sayfalarına gönderdi.
Motorlu otomatik emniyet kemerleri:
Bu teknoloji, bir müşteri talebinden değil, yasal bir zorunluluktan doğdu. 80’ler ve 90’larda ABD’deki „pasif güvenlik“ standartları, sürücü aktif bir çaba göstermeden koruma sağlayan sistemleri şart koşuyordu. Hava yastıkları o dönemde pahalı olduğu için üreticiler, daha ucuz bir alternatif olarak bu sistemi geliştirdi. Kapı açıldığında kemer bir ray üzerinde ileri kayıyor, kapı kapandığında ise otomatik olarak geri çekilip sürücüyü sarıyordu.
Teoride akıllıca görünen bu sistem, pratikte tam bir baş belasıydı. Kullanıcılar, kapıdan inip binerken sürekli yollarına çıkmasından, yavaş ve gürültülü çalışmasından şikâyetçiydi. Bu yüzden birçok sürücü sistemi devre dışı bırakarak amacını boşa çıkarıyordu. Daha da kötüsü, bu sistemler genellikle sadece omuzdan koruyan iki noktalı bir yapıdaydı ve sürücülerin ayrıca bel kemerini manuel olarak takması gerekiyordu. Çoğu kullanıcı bunu ihmal ediyor, bu da kaza anında kemerin altından kayma gibi ciddi yaralanma riskleri doğuruyordu. Hava yastığı teknolojisinin ucuzlayıp standartlaşması ve modern üç noktalı kemerlerle çok daha üstün bir koruma sunmasıyla bu garip ve kullanışsız teknoloji tarihe karıştı.
Yekpare ön koltuklar:
Özellikle 1980’ler öncesi Amerikan arabalarının simgesi olan bu tasarım, ön sıraya sürücü dahil üç kişinin sığabilmesini sağlayarak aracın yolcu kapasitesini artırıyordu. Yolculukları daha sosyal ve samimi bir deneyime dönüştüren, adeta bir „kanepe“ hissi veren bu koltuklar, dönemin geniş aile yapısını yansıtıyordu.
Bu tasarımın da sonunu getiren en önemli faktör güvenlikti. Üç noktalı emniyet kemerleri, yekpare koltuklarla uyumlu değildi ve özellikle ortada oturan yolcu için etkili bir koruma sağlamak neredeyse imkânsızdı. Ayrıca, bu koltuklar keskin virajlarda veya yan darbelerde neredeyse hiç yanal destek sunmuyor, yolcuların koltukta savrulmasına neden oluyordu. Güvenliğin yanı sıra, vites kolunun direksiyondan zemine taşınması ve bardaklıklar, saklama gözleri gibi işlevlerle „orta konsolun“ doğuşu, bu tasarımı fiziksel olarak imkânsız kıldı. Son olarak konfor da bir sorundu; tek parça tasarım, sürücü ve yolcunun koltuğu birbirinden bağımsız ayarlamasını engelliyordu.
CD çalarlar:
Kasetçalarların yerini alan CD çalarlar, sundukları üstün dijital ses kalitesiyle araç içi eğlencede bir devrim yarattı. Uzun yıllar boyunca yolculuklarımızın vazgeçilmez bir parçası olan CD’ler, en sevdiğimiz albümleri yanımızda taşımamızı sağlıyordu.
CD çaların yok oluşu, kademeli bir teknoloji devriminin sonucuydu. İlk adımı, 2000’lerin ortalarında standartlaşan USB ve AUX girişleri attı. Artık müziği yanımızda CD kutularıyla değil, MP3 çalar veya USB belleklerle taşıyabiliyorduk. Ardından gelen Bluetooth teknolojisi, kablo ihtiyacını da ortadan kaldırarak akıllı telefonlardan kablosuz müzik akışını mümkün kıldı. Son ve en büyük darbeyi ise Apple CarPlay ve Android Auto vurdu. Bu sistemler, akıllı telefonlarımızı navigasyondan mesajlaşmaya kadar tüm özellikleriyle aracın ekranına taşıyarak, tek işlevi disk okumak olan CD çaları tamamen gereksiz bir donanıma dönüştürdü.