Otomobilinizin vites geçişleri eskisi gibi pürüzsüz olmayabilir. Hatta trafikte dur-kalk yaparken hafif bir sarsıntı hissediyor olabilirsiniz. Otomatik vitesli bir otomobile sahip olan hemen hemen herkesin aklına bir noktada „Şanzıman yağını değiştirmek gerekli mi?“ sorusu gelir.
Bu içeriğimizde otomatik vitesli otomobillerde şanzıman yağı değişiminin ne gibi bir önemi olduğunu, ne zaman değiştirilmesi gerektiğini ve bu değişimin otomobilinize ne gibi faydalar sağladığını anlatacağız.
Şanzıman yağı ne işe yarar?
Yağlama: İçeride birbiriyle sürekli temas halinde olan yüzlerce hassas metal parçanın sürtünmesini azaltarak aşınmasını engeller.
Soğutma: Sürekli sürtünme ve çalışma nedeniyle oluşan yüksek ısıyı emer ve sistemden uzaklaştırarak şanzımanın hararet yapmasını önler.
Temizleme: Çalışma sırasında oluşan minik metal parçacıklarını ve tortuları toplayarak filtrelere taşır, sistemin temiz kalmasını sağlar.
Hidrolik Güç: Otomatik şanzımanlarda viteslerin değişmesini sağlayan hidrolik basıncı oluşturur. Yani vites geçişleriniz aslında bu yağın basıncı sayesinde gerçekleşir.
Zamanla bu yağ, yüksek ısı ve sürtünme nedeniyle kimyasal yapısını ve görevini yapma yeteneğini kaybeder. Kirlenir, özelliğini yitirir ve artık parçaları koruyamaz hâle gelir.
Otomatik şanzımanlar neden daha hassas?
Manuel vitesli bir otomobille otomatik vitesli bir otomobilin şanzımanları arasında yapısal olarak dağlar kadar fark vardır ve bu fark, yağ değişimini otomatik otomobiller için çok daha kritik hâle getirir. Manuel şanzımanda yağın temel görevi dişlileri yağlamak ve soğutmaktır ancak otomatik şanzımanda bu sıvı, sistemin âdeta kan dolaşımı gibidir ve çok daha karmaşık görevler üstlenir.
Otomatik şanzıman, vites geçişlerini sağlamak için hidrolik basınca ihtiyaç duyar. İşte bu basıncı oluşturan şey, şanzıman yağının (ATF – Automatic Transmission Fluid) kendisidir. „Şanzıman beyni“ olarak da bilinen valf gövdesi, bu yağın basıncını kullanarak vitesleri değiştiren hassas kanallara ve valflere sahiptir. Zamanla özelliğini yitirmiş, kirlenmiş ve çamurlaşmış bir yağ, bu ince kanalları tıkayarak basınç kayıplarına neden olur. Vites geçişlerindeki o meşhur vuruntu, sarsıntı ve gecikmelerin temel sebebi tam olarak budur. Ayrıca tork konvertörü gibi parçalar manuel viteslerde bulunmaz ve çalışırken çok yüksek ısı üretirler. Bu ısı, yağı çok daha hızlı yıpratır. Kısacası otomatik şanzımanda yağ sadece yağlama yapmaz; sistemin kendisini çalıştırır. Bu yüzden bakımı bir seçenek değil, hayati bir zorunluluktur.
„Ama usta ‘bu yağ ömürlük’ dedi?“ efsanesi
Sektörün en yaygın ve en tehlikeli şehir efsanelerinden biri „ömürlük şanzıman yağı“ kavramıdır. Üreticiler „ömürlük“ derken aslında otomobilin ortalama garanti süresini veya belirli bir kilometre aralığını (örneğin 150.000-200.000 km) kastederler ancak bu, otomobilin ideal koşullarda kullanıldığı varsayımına dayanır. Ülkemizdeki gibi yoğun şehir içi trafiği, sürekli dur-kalk, yokuşlu yollar ve sıcak iklim koşulları, şanzımanı ve dolayısıyla yağı çok daha fazla yıpratır.
Kısacası hiçbir yağ sonsuza dek ilk günkü özelliğini koruyamaz. „Ömürlük“ olarak belirtilen yağlar bile belirli bir kilometre veya düzenli olarak yılda bir mutlaka değiştirilmelidir.
Şanzıman yağının değişmesi gerektiğini nasıl anlarız?
Vites Geçişlerinde Vuruntu ve Sarsıntı: Özellikle „D“ (Drive) veya „R“ (Reverse) konumuna aldığınızda hissettiğiniz sarsıntı ve sürüş sırasında vites değişimlerindeki pürüzsüzlüğün kaybolması en net belirtidir.
Geç veya Zor Vites Değiştirme: Otomobilinizin devri yükselmesine rağmen vites atmakta zorlanması veya gecikmesi.
Yanık Kokusu: Şanzıman yağı aşırı ısındığında kendine has, yanık bir koku yayar. Bu kokuyu alıyorsanız durum ciddi olabilir.
Anormal Sesler: Şanzımandan gelen uğultu ve sürtünme sesleri yağlanması gerektiğine işarettir.
Yağın Renginin Değişmesi: Sağlıklı şanzıman yağı genellikle parlak kırmızı veya pembemsi bir renktedir. Zamanla bu renk kahverengiye ve en sonunda siyaha döner. Bu, yağın tamamen kirlendiği ve özelliğini yitirdiği anlamına gelir.
Her otomatik şanzıman yağı aynı mıdır? Yanlış yağ konulursa ne olur?
Kesinlikle hayır. Her şanzıman tipi için üreticinin belirlediği özel viskozite ve katkı maddelerine sahip yağlar vardır (ATF, CVT, DCT yağları gibi). Yanlış yağ kullanmak, şanzımanınızın tamamen bozulmasına neden olabilecek en büyük hatalardan biridir.