2025 Nobel Ödüllerinin üçüncüsü Kimya dalında havadan karbondioksiti ve sudan kirleticileri ayırmak için kullanılan yeni bir moleküler yapı türü geliştiren üç bilim insanının oldu.
Ödülü Japonya, Kyoto Üniversitesi’nden Susumu Kitagawa, Avustralya, Melbourne Üniversitesi’nden Richard Robson ve Amerika Birleşik Devletleri, Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’den Omar M. Yaghi aralarında paylaşacak.
Ödülü getiren çalışmanın anlamı
Nobel Komitesi’nden yapılan açıklamaya göre ödülün üçlüye verilmesinin gerekçesi şu:
2025 Nobel Kimya Ödülü sahipleri, gazların ve diğer kimyasalların akabileceği geniş boşluklara sahip moleküler yapılar geliştirdiler. Bu metal-organik yapılar, çöl havasından su toplamak, karbondioksiti yakalamak, zehirli gazları depolamak veya kimyasal reaksiyonları katalize etmek için kullanılabilir.
Metal-organik yapıların geliştirilmesiyle, ödül sahipleri kimyacılara karşılaştığımız bazı zorlukları çözmeleri için yeni fırsatlar sundular.
Kimya Komitesi Başkanı sonucu „Harry Potter’daki Hermione’nin çantası“na benzetti
Nobel Kimya Komitesi Başkanı Heiner Linke, „Küçük miktardaki malzeme, Harry Potter’daki Hermione’nin çantasına benziyor, çünkü çok şey saklayabilen küçük bir bölme“ dedi.
Üçlünün çalışmalarına başlamasından bu yana geçen on yıllarda kimyagerler metal iyonlarıyla organik ligandların (bağlayıcı moleküllerin) birleşmesiyle oluşan gözenekli kristal yapılardan (MOF) on binlercesini tasarladı. Nobel Ödül komitesine göre, bunlar sudan kalıcı kimyasalları ayırmak, çevredeki küçük ilaç kalıntılarını parçalamak ve havadan karbondioksiti çıkarmak için kullanılabiliyor.
Kitagawa, ödül duyurusu sırasında gazetecilerle yaptığı görüşmede, ödülden „derinden onur duyduğunu ve memnun olduğunu“ söyledi.
Hayalinin havadan elementler çekip bunları yenilenebilir enerji kaynaklarına güç sağlamak için kullanmak olduğunu ve bunun „toplumumuz ve gezegenimiz için oldukça önemli“ olduğunu söyledi.
Önceki Nobel Kimya Ödülleri
1901’den 2024’e kadar kimya alanında 116 Nobel Ödülü verildi. 197 kimya ödülü sahibinden sekizi, 1911’de Marie Curie de dahil olmak üzere kadındı.
Geçen yılki kimya ödülü, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Washington Üniversitesi’nde biyokimyacı olan David Baker ile teknoloji devinin yapay zeka (YZ) birimi Google DeepMind’dan Demis Hassabis ve John Jumper arasında paylaştırıldı.
Hassabis ve Jumper, protein yapılarını tahmin edebilen YZ modelleri geliştirirken, Baker ilaçlarda, aşılarda, nanomalzemelerde ve küçük sensörlerde kullanılabilecek yeni proteinler tasarlamak için bir yönteme öncülük etti.
(AEK)