Ekim 2024 tarihinde başlayan, devlet/iktidar elitleri tarafından itina ile adı konulmayarak “Terörsüz Türkiye” söylemine sıkıştırılmak istenen “süreç”e dair biz vicdani retçilerin de sözü var. İçine doğduğumuz şiddet/savaş iklimine itirazlarımızdan hareketle yaptığımız vicdani retlerimizdeki metinlerinlerimiz kişisel manifestolarımız oldu.
Anti-militarist mücadelenin ve dolayısıyla toplumsal barış mücadelesinin görünmez özneleri olan vicdani retçilerin kendi ret deklarasyonları, ERKek militer sisteme yönelik temel ve ciddi bir itiraz olarak toplumsal barışla ilişkinin ilk sözünü kurar. Bu ilk söz, bireylerin özgür iradeleriyle savaş veya zorunlu askerlik hizmetine katılmayı reddetmelerine dayanır. Bu, bireyin ahlaki, dini veya vicdani sebeplerle silah taşımayı ve şiddete katılmayı reddetmesini ifade eder.
Ayrıca vicdani ret, toplumda militarizmin ve zorunlu şiddet kültürünün sorgulanmasına yol açarak barış odaklı çözümlerin yaygınlaşmasını destekler. Türkiye’deki vicdani ret mücadelesinin bu konuda ciddi bir katkısı olmuştur. Zorunlu askerlik hizmetinin dayattığı tek tip kimlik anlayışının aksine, bireylerin farklı bakış açıları geliştirmesi, toplumsal çatışmaların çözümünde diyalog ve müzakere yöntemlerinin güçlenmesine sebep olmuştur. Böylece, devletin baskıcı politikalar yerine barışçıl yöntemleri ön plana çıkarması için ciddi bir mücadele alanı oluşmuştur.
Vicdani Ret: Militarizme karşı ilk söz
Türkiye’de yapılan vicdani ret metinlerine baktığımızda, militarizm, şiddet, ordu, tahakküm, hiyerarşi, cins ayrımcılığı, sınır, otorite ve heteroseksizm gibi ifade ve kavramlara dair ciddi eleştiriler karşımıza çıkmaktadır. En başından itibaren militer/partiarkal sisteme karşı kendi metinlerinden doğru ilk sözü kuranlar her zaman toplumsal barış tahayyülü içinde oldular. Bütün farklılıklara rağmen eşit ve özgür bir yaşama işaret ettiler. Bu yolculuğun başında Tayfun Gönül bulundu. Her şeyden önce ahlaki nedenlerine ters bulduğu için askerliğe karşı, özgürlük, adalet ve eşitlik gibi değerlerle çeliştiği için militarist bir yapının parçası olmayı reddederek kendi metnini yaptı.
Vedat Zencir benzer saikler ile; şiddet karşıtı ve emir-komuta ilişkisini kişiliğiyle bağdaştırmadığından, her bireyin yaşamını kutsal görerek öldürmeye yönelik her türlü yapıyı reddeder. Toplumların bugün içinde düşürüldükleri krizin sebebi olan devletlere kesin bir çizgi ile karşı duran Yavuz Atan; total retçi, itaatsiz ve anarşist bir birey olarak militarizmi ve devleti tamamen yaşamından çıkarır.
Türkiye’de ilk kadın vicdani retçi İnci Ağlagülde şiddetsiz, özgür ve eşit bir dünya arzusu taşıyor. Militarizmin cinsiyetçiliği ve ayrımcılığına karşı bir kadın olarak direniyordu. Aynı şekilde kadın vicdani retçi Nazan Askeran, militarizmin, cinsiyetçiliğin ve sömürünün tüm formlarına karşı kadınlara ve LGBT+ bireylere yönelik şiddeti militarist sistemin bir sonucu olarak görüyor tüm şiddet biçimlerini reddediyor. Şendoğan Yazıcı’nın askerliği reddederek vicdani ret hakkını ilan ettiği ve şiddetin her türlüsüne karşı olduğunu vurguladığı kişisel bir açıklamadır. Yazıcı, çocuklarına barış dolu bir gelecek bırakmak istediğini, devletlerin ve örgütlerin sürdürdüğü savaşlara karşı durduğunu belirterek tüm vicdani retçilerin mücadelesinin bir parçası olmaktan mutluluk duyduğunu ifade etmektedir.
Mehmet Tarhan, eşcinselliği nedeniyle verilen “çürük” raporunu reddediyor, askerlikten tamamen uzak bir hayat çağrısı yapıyor. Tüm militarist yapıları ve şiddeti reddediyor. Burak Özgüner, hayvanları, doğayı ve insanları yok eden militarist sisteme karşı çıkarak, hiçbir ülkede askerlik yapmayacağını, üniforma giymeyeceğini ve silah almayacağını ifade ediyor. Roboskî katliamı ve ordunun hayvanlara yönelik şiddetini örnek göstererek vicdani reddini açıklıyor.
Polen Ünlü, 20 yaşında sosyalist bir kadın olarak, devletin yürüttüğü kirli savaşın parçası olmak istemediğini belirtiyor. Bu savaşın kadınları da öldürdüğünü vurgulayarak, işçi sınıfı ve ezilenlerin mücadelesini desteklerken vicdani reddini ilan ediyor. Alper Sapan ise 19 yaşında bir anarşist olarak, devletin adaletsizliğine, sömürüye ve şiddetine karşı çıkıyor. İnsan öldürmeyi ve askerliği reddediyor. Savaşsız, ulussuz ve sınırsız bir dünya hedefiyle vicdani reddini açıklıyor.
“Militarizm yaşamlarımızı yok etmeden, biz militarizmi yok edelim,” diyerek vicdani ret metnini sonlandıran Alper sapan ve sosyalist bir kadın olarak bu mücadelede yer alan Polen Ünlü’yü bu savaşın içinde kaybettik. 31 genç sosyalist yoldaşları ile Rojava’daki çocukların hayatlarını güzelleştirmek için çıktıkları yolda 20 Temmuz 2015 tarihinde Suruç’ta kaybettik. Her birisi hayatının baharındaydı, halklarımızın bir arada barış içinde yaşaması için daha çok emekleri olacaktı. Onlar gibi binlerce genç insanımızı bu savaş/şiddet ortamından kaybettik.
Bedeller ve Sürgün: Anti-militarist mücadelenin zorlukları
Ben de 14 Mayıs 2005 tarihindeki vicdani ret metnim ile: “Hayattaki çoğulculuğu, barışı, halkların birlikte eşit ve özgür yaşamasını, birey özgürlüğünü, kendi iktidarları adına sınırlayan ve yok sayan yapılar hayatlarımız üzerinde kendi tekellerini oluşturmak istemektedirler.
Bunu gerçekleştirmek için zorunlu askerlik ile adaletsiz ve de akıldışı olan kışla hayatı gündelik yaşamlara dayatılmaktadır. Saldırganlığın militarist ruhu çeşitli araçlarla hayatlarımızın vazgeçilmezleri arasına sokulmak istenmektedir. Militarizmin hayatlarımızda sızmadığı alan kalmadı adeta. Yaşamımıza etki eden tüm örgütlenmelerede, aile, okul, ordu, ticari işletmeler, siyasi partiler hatta kendini sistem karşıtı olarak tanımlayan kimi politik gruplar … hemen hepsi hiyerarşik, militarizmden beslenen ve militarizmi besleyen kurumlardır.
Emir almak ve vermek en temel iletişim biçimi olmuş. Şiddeti gündelik yaşamlarının her alanında sergileyen insanlar, en üst boyutta dünyanın silahlanmasına karşı da duyarsızlaşmışlardır.
Savaşlarda her gün öldürülen kendi hayatlarımızdır. Savaşa karşı çıkmak politik bir eylem değil, günümüzde insan olmaktan doğan bir taleptir. Bu talep toplumsal yaşamdan doğan hakların ayrılmaz, sınırlanamaz ya da askıya alınamaz bir parçasıdır.
Ve beni iradi olmayan herhangi bir yükümlülüğü kabul etmediğimden tek tip yaşamama özgürlüğümü kullanmak için asker olmayacağım.
Artık yaratmak, yaşatmak zamanıdır. Eylem zamanıdır,” diyerek anti-militarist hat üzerinde gelişen bu mücadelenin bir parçası olmuştum. Böylesi bir mücadelenin içinde olmak, toplumsal barışın öznesi olmak, buna uygun söz ve eylemler içinde olmak her zaman ciddi riskler ve bedeller gerektiriyordu. Biz daha sözümü kurarken bu bedelleri göze aldık.
Bu bedellerden bana da sürgün düştü. Savaş karşıtı ve anti-militarist mücadeleden doğan söz ve eylemlerim nedeniyle; Türk Ceza Kanunu’nun 318. maddesi (halkı askerlikten soğutmak), 301. maddesi (Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve yargı organlarını alenen aşağılamak) ve ayrıca devletin Kürt halkına yönelik şiddet ve savaş politikalarını eleştirdiğim için ‘örgüt üyesi olmamakla birlikte…’ maddeleri kapsamında açılan davalardan dolayı, 2016 yılı sonunda Türkiye’yi terk etmek zorunda kaldım.
Politik bir mülteci olarak yaşamakta olduğum Fransa’da bu mücadeleme aynen devam ettim. Ve biz vicdani retçilerin büyük hayali ya da ütopyası diyebileceğimiz “savaş olmuş giden yok” sözünün hayatlarımızın gerçeğine dönüşmesi için yürütülen mücadelelerin bir öznesi olarak “Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu”nda söyleyecek sözlerimizin olduğunu bir kez daha ifade etmek istiyoruz.
“Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu”na sesleniş
Vicdani ret, yalnızca bireysel bir etik tutum değil, aynı zamanda uluslararası hukukta barış hakkıyla ilişkilendirilen temel bir insan hakkıdır.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, 1993 yılında aldığı kararlarla vicdani ret hakkını ifade özgürlüğü ve din/vicdan özgürlüğü kapsamında değerlendirmiş; Avrupa Konseyi ve Avrupa Vicdani Ret Bürosu (EBCO) gibi kurumlar da vicdani retçilerin mücadelesini demokratik ve barışçıl toplumların güçlenmesi için vazgeçilmez görmüştür. War Resisters’ International (WRI) tarafından yayımlanan raporlar da, vicdani ret hakkının militarizme karşı toplumsal bir direnç biçimi olduğunu vurgulamaktadır.
Bu bağlamda vicdani ret, yalnızca askerlik hizmetine katılmama iradesi değil; aynı zamanda şiddetsiz bir toplumsal düzenin ve barış kültürünün inşasında kurucu bir “ilk söz”dür. Bu sözümüzü “Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu”nda yeniden söyleyerek, Türkiye’nin içinde bulunduğu “süreç”in geçmiş ile yüzleşmeyi de içerecek, toplumu militarizmin tahribatlarından çıkaracak, toplumsal barışa evrilmesi için katkı sunmak istiyoruz.
Bir kez daha vicdani ret metnime bağlı kalarak, ‘artık yaratmak, yaşatmak – toplumsal barış için – eylem zamanıdır’ diyorum.
(EJA/EMK)