“Bir şehirde insanlar sağlıklı ve güvenli gıdaya erişemiyorsa orada eşitlikten, eşitlik yoksa gerçek bir demokrasiden söz edebilir miyiz?”
Bu soruyu aklımızın bir köşesine iliştirip devam edelim. Bugün İstanbul’un tam da bu sorunun etrafında dönen bir deneyimi uluslararası alanda konuşuluyor.
Nourish Scotland’ın düzenlediği çevrimiçi toplantıda Sosyal Politika Uzmanı Zelal Yalçın, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin sosyal gıda politikalarının en görünür başlığı olan Kent Lokantaları modelini Amerika ve Avrupa’dan uzmanlara anlattı.
Uzmanlar, bu modeli yalnızca “yemek hizmeti” olarak değil, kent yoksulluğuna karşı kamusal bir müdahale, hatta eşitlik ve demokrasi mücadelesinin somut hâli olarak değerlendirdi.
Zelal Yalçın adı bu alanda yabancı değil. 2019 yerel seçimlerinde Ekrem İmamoğlu’nun kampanyasında Sosyal Politikalar Koordinatörü olarak görev aldı, ardından Şişli Belediye Başkanı Resul Emrah Şahan’ın sosyal politika danışmanıydı.
Şahan’ın tutuklanmasının ardından bağımsız sosyal politika uzmanı olarak çalışmaya devam ediyor. Kısacası bu politikaları hem yazan hem uygulayan kadınlardan.
Gıda krizi ile demokrasi krizi arasında bağ
Toplantıda Yalçın, Kent Lokantalarının İstanbul’da yükselen gıda enflasyonu karşısında kamusal bir “gıda hakkı” modeli olduğunu vurguladı, ardından önemli bir bağ kurdu:
“Eğer bir şehirde insanlar sağlıklı gıdaya erişemiyorsa, eşitlik yoktur; eşitliğin olmadığı yerde demokrasi yoktur. Bugün sağlıklı gıdaya erişemeyen kent yoksullarının, okulda bir öğün yemeğe ulaşamayan öğrencilerin durumu ile İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun hukuksuz biçimde cezaevinde tutulması arasında çok güçlü bir ilişki var. Demokrasi krizi sadece siyaseti değil, tam da gıdaya erişim gibi hayati alanları etkiliyor.”
Sanırım bu anlatılanlar gıda politikasını teknik bir meseleden çıkarıp sosyal adaletin en temel alanlarından biri olarak ele alan yaklaşımın özeti niteliğinde.
Şişli Belediyesi’ne atanan kayyımın Kent Lokantası hizmetini durdurması ise yurttaşlardan büyük tepki gördü. Tepkiler üzerine hizmet yeniden başlatıldı. Yalçın, bunun tesadüf olmadığını söylüyor:
“Bu lokantalar bir hizmetten öte, bir ihtiyaç. Yoksulluğun görünmez kılındığı bir ülkede, Kent Lokantaları bu görünmezliği kırıyor. Eğer bir şehirde insanlar onurlu bir şekilde, sağlıklı gıdaya erişemiyorsa, eşitlik yoktur; eşitliğin olmadığı yerde demokrasi ve toplumsal barış da yoktur.“
İstanbul’da kaç Kent Lokantası var?
Bugün İstanbul’da Avrupa Yakası’nda 12, Anadolu Yakası’nda 7 olmak üzere toplam 19 Kent Lokantası hizmet veriyor.Öğrenciler, emekliler, düşük gelirli çalışanlar için güvenilir ve erişilebilir bir öğün sunan bu lokantalar kısa sürede CHP’li ilçe belediyelerinin de yaygınlaştırdığı bir modele dönüştü.
Şişli’de hayata geçirilen Mobil Kent Lokantası ise gıdaya erişimi mekândan bağımsız hâle getirdi, modeli daha esnek kıldı.
60 TL’ye dört çeşit yemek…
Kent Lokantalarında dört çeşit yemek menüsü İstanbulkart ile 60 TL (1,5 dolardan daha ucuz), banka kartıyla 70 TL. Bu fiyatlar, piyasadaki öğle yemeği maliyetinin 3–4 kat altında.
Üstelik lokantalarda ağırlıklı olarak kadınların istihdam edilmesi, bu modeli yalnızca bir gıda hizmetinden çıkarıp toplumsal eşitliği destekleyen bir sosyal politikalara dönüştürüyor.
Yoksulluğun her geçen gün daha görünür olduğu büyük şehirlerde Kent Lokantaları gibi kamusal gıda politikaları, aslında yerel yönetimlerin “kent hakkını” nasıl yorumladığının bir göstergesi.
Bir şehirde insanlar akşam ne yiyeceğini düşünüyorsa, orada sosyal adalet yoktur.Sosyal adaletin olmadığı yerde de demokrasi yalnızca sandıktan ibaret kalır. Ki Türkiye’de uzun zamandır sandık güvenliği de tartışılır halde.
İstanbul’un Kent Lokantaları, tam da bu nedenle uluslararası uzmanlar tarafından “kentsel gıda eşitliği için örnek çözüm” olarak değerlendiriliyor. Belli burada mesele yalnızca doymak değil, eşit yurttaşlık duygusunu güçlendiren kamusal alanların var olması.
Demem o ki tıpkı kreşler ve üniversite öğrencileri için açılan yurtlar gibi Kent Lokantaları bugün bize, demokrasi ve sosyal adalet ilişkisini gösteriyor.
Toplantıya katılan kurumlar
Community Kitchen (US), Public Food (Netherlands), Nourish Scotland, DISHED, Institute of, Development Studies (UK), National University of Singapore (Hawker Centres), University College London (Polish bary mleczne), United Cities and Local Government (UCLG)
(EMK)