Hollanda’da dün yapılan erken genel seçimler tam anlamıyla „kıran kırana“ geçti. Oyların yüzde 98,6’sının sayıldığı son duruma göre D66 ile PVV arasındaki fark sadece birkaç bin oy. Her iki parti de 26’şar sandalye kazanırken, seçimin galibi henüz kesinleşmedi.
Yurt dışında yaşayan Hollandalıların attığı yaklaşık 90 bin oy ve Karayip adalarındaki sandıklar henüz sayılmadı. Geleneksel olarak D66’nın yurt dışında daha fazla oy aldığı tahmin edildiğinden, liberal sol partinin galibiyeti neredeyse kesinleşmiş durumda.
Wilders’ın yenilgisi
2023 seçimlerinde 37 sandalye kazanarak koalisyon hükümeti kuran Geert Wilders, bu seçimde ağır bir yenilgi aldı. PVV’nin 11 sandalye kaybetmesi sadece sayısal bir düşüş değil; siyasi prestiji açısından da ciddi bir darbe.
Wilders’ın yaz aylarında sığınma politikaları konusunda anlaşmazlık çıkararak hükümeti yıkması, seçmenlerde olumsuz bir etki yarattı. Seçimden bir gün önce Afrika hakkında yaptığı tartışmalı açıklamalar da son dakika oy kaybına yol açtı.
Hollanda Özgürlük Partisi (PVV) lideri Geert Wilders
Ancak asıl belirleyici olan, diğer tüm büyük partilerin Wilders’la koalisyon kurmayacaklarını açıkça ilan etmeleri oldu. Bu durum, bazı PVV seçmenlerinin „nasıl olsa hükümet kuramayacak“ düşüncesiyle başka partilere yönelmesine neden oldu.
İlginç bir detay: PVV, şu ana kadar sayılan tüm belediyelerde 2023’e göre oy kaybetti. En yüksek oyunu aldığı Rucphen belediyesinde bile yüzde 7,6 geriledi. Bu tablo, partinin toplumsal desteğinin giderek aşındığını gösteriyor.
D66’nın yükselişi
Rob Jetten liderliğindeki Demokrat 66 (D66), sadece 9 sandalyeyle girdiği seçimden 26 sandalyeyle çıkarak büyük bir başarıya imza attı. 700 kişilik kutlama salonunda „Het kan wel“ (Yapabiliriz) sloganlarıyla karşılanan 38 yaşındaki Jetten, Hollanda’nın muhtemel yeni başbakanı olarak tarihe geçmeye hazırlanıyor.
Jetten, zafer konuşmasında „Wilders dönemini kapatacağız ve pozitif bir geleceğe doğru ilerleyeceğiz“ dedi. Ancak koalisyon kurma süreci hiç de kolay olmayacak. Jetten’in tercih ettiği formül; D66, liberal sağ Halkın Özgürlük ve Demokrasi Partisi (VVD), sosyal demokrat-yeşil ittifakı GroenLinks-PvdA ve merkez sağ Hristiyan Demokratlar (CDA)’dan oluşan bir merkez-sol koalisyon. Bu kombinasyon 86 sandalyeyle bir çoğunluğa sahip olacak.
VVD’nin sürprizi ve Yeşilgöz faktörü
Seçimin bir diğer dikkat çekici ismi, Dersimli VVD lideri Dilan Yeşilgöz oldu. Kampanya döneminde yapılan anketlerde 15 sandalyeye kadar düşen VVD, sonuçta 22 sandalye kazanarak 2023’teki 24 sandalyeden sadece iki kayıpla çıktı.
Ancak Yeşilgöz’ün koalisyon tercihi sorunlu: Sol ittifak GroenLinks-PvdA ile hükümet kurmayacağını açıkladı. Bunun yerine aşırı sağcı JA21’i tercih ediyor. Ancak böyle bir merkez-sağ koalisyon sadece 75 sandalyeyle çoğunluğu sağlayamıyor.
Sol ittifakta hayal kırıklığı
GroenLinks-PvdA (Yeşiller ve İşçi Partisi) ittifakı için gece büyük bir hayal kırıklığıyla sonuçlandı. 2023’te 25 sandalye kazanan ittifak, bu seçimde 20 sandalyeye geriledi. Başbakan olmayı hedefleyen Frans Timmermans, sonuçların açıklanmasının ardından parti liderliğinden istifa etti.
„Lider olarak bunun sorumluluğunu alıyorum. Geri çekilip liderliği yeni nesle devretme zamanı“ diyen Timmermans’ın yerine eski GroenLinks lideri Jesse Klaver’in geçmesi bekleniyor
Diğer partilerin durumu
Merkez sağ Hristiyan Demokratlar (CDA), 5 sandalyeden 18’e çıkarak seçimin en büyük sürprizlerinden birini yaşadı. Aşırı sağcı JA21 ise 1 sandalyeden 9’a yükseldi. Bu iki partinin yükselişi, sağ kanatta PVV’den kopan oyların nereye yöneldiğini gösteriyor.
Sol kanatta ise Sosyalist Parti (SP) 5 sandalyeden 3’e gerileyerek kayıplar yaşadı.
Türk kökenli milletvekillerinden oluşan ve AKP’ye yakınlığıyla bilinen DENK Partisi 3 milletvekili çıkarmayı başardı. Eski koalisyon ortağı Yeni Sosyal Sözleşme (NSC) ise meclisten tamamen silindi; Volt da aynı kaderi paylaştı.
Koalisyon senaryoları ve önümüzdeki süreç
Hollanda siyasi sisteminde en çok sandalye kazanan parti hükümet kurma görüşmelerini başlatma hakkına sahip. Kimin birinci olacağı yurt dışı oyları ve olası yeniden sayımlarla netleşecek. Kesin sonuçlar 7 Kasım’da açıklanacak.
Farkın bu kadar düşük olması hükümet kurma sürecini de karmaşıklaştırıyor. PVV lideri Wilders, en fazla oyu alması halinde süreci başlatmak istediğini söyledi. Bu yüzden D66 ile PVV arasındaki yarış hâlâ kritik önemde.
En olası koalisyon formülü D66, VVD, GroenLinks-PvdA ve CDA dörtlüsü. Ancak Yeşilgöz’ün sol ittifaka kapıyı kapatması ve Timmermans’ın istifasının yarattığı belirsizlik süreci zorlaştırıyor. Timmermans’ın çekilmesinin ardından Yeşilgöz’ün merkez-sol ittifakı mümkün kılabileceği tartışmaları da gündeme geldi.
Avrupa için anlamı
Hollanda’daki bu sonuç, Avrupa’da yükselen aşırı sağ dalgaya karşı nadir kazanımlardan biri. Almanya’da AfD, Fransa’da Le Pen’in Ulusal Birlik Partisi, İtalya’da Meloni’nin aşırı sağ hükümeti… Avrupa’nın dört bir yanında aşırı sağ güçleniyor. Hollanda seçmenleri, en azından şimdilik bu dalgayı durdurmayı başardı.
Ancak Wilders’ın 1,7 milyon seçmeninin ve 26 sandalyesinin ortadan kaybolmadığını unutmamak gerek. PVV hâlâ mecliste en güçlü muhalefet partilerinden biri olmayı garantiledi ve bir sonraki seçimde yeniden güç kazanabilir.
Hollanda seçimleri önemli bir gerçeği gösteriyor: Aşırı sağ yenilgiye uğratılabilir, ama ancak örgütlü, inatçı ve birleşik bir mücadeleyle.(AÖ/Mİ)