Şehir hastaneleriyle ilgili ilk düzenleme 3 Temmuz 2005’te yapılmış, Sağlık Hizmetleri Temel Kanununa küçük bir madde eklenmişti. O gün Genel Kurul sadece AKP milletvekilleriyle toplanmıştı. Sonra da 1 Ekim’e kadar tatile girecekti. Ne siyasi parti gruplarından ne de milletvekillerinden kimse maddeyle ilgili söz almamıştı.
Zaten ortada henüz “Kamu-Özel Ortaklığı”, “Şehir Hastaneleri” lafları da yoktu. Yani kimsenin meselenin zamanla memleket meselesi haline geleceğinden haberi yoktu.
Devamı adım adım geldi. Konuyla ilgili yönetmelik Temmuz 2006’da yayınlandı, Kamu-Özel Ortaklığı Daire Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Haziran 2007’de kabul edildi, Kayseri Şehir Hastanesi için ilk ihale ilanı 2009 yılında yayınlandı, Etlik Şehir Hastanesi ihalesi de 2011’de yapıldı. Sonra da diğerleri geldi.
Nihayet “Kamu Özel İşbirliği Modeli İle Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması Hakkında Kanun” 21 Şubat 2013’te Meclis’ten geçti.
∗∗∗
Hakkını teslim edeyim, tehlikenin farkına varan ilk siyasetçi MHP’li eski Sağlık Bakanı Osman Durmuş olmuş, 3 Aralık 2010’da Meclis’te söz almış ve şehir hastaneleri için “Bu bir soygundur.” demişti.
Olayın mana ve ehemmiyetini bizim cenahtan ilk fark eden de dönemin TTB Başkanı Dr. Eriş Bilaloğlu oldu. Konunun özel olarak takibi için 2011’de TTB Hukuk Bürosu’nda göreve başlayan Avukat Özgür Erbaş’a şöyle demişti; “Bugün kimsenin gündeminde değil, beş sene sonra yavaş yavaş konuşulmaya başlanır, on sene sonra herkesin gündemi olur. İşte o gün, bu hastanelerden söz edecek olanlar için bilginin kaynağı TTB olsun istiyorum.”
Nitekim öyle oldu. Özgür Erbaş iğneyle kuyu kazar gibi bilgi topladı, yazdı, çizdi; TTB broşürler, kitaplar, sempozyumlar, panellerle kamuoyunu bilgilendirdi, konuyu sürekli gündemde tuttu.
“Devletin kasasından beş kuruş çıkmayacak, bedava hastane sahibi olacağız.” denilen projenin maliyeti ortaya çıkmaya başlayınca konu AKP içinde de tartışmalara yol açtı. Nitekim eski Başbakan Ahmet Davutoğlu da sonradan “Kamu Özel İşbirliği projelerini bütçe içine almak istedim ve çok kısa süre sonra parti içi darbeyle gönderildim.” diyecekti.
∗∗∗
Şehir Hastaneleri konusu zamanla gazetecilerin, sosyal bilimcilerin de ilgisini çekti. Böylece epey kapsamlı bir Şehir Hastaneleri külliyatı olutu. Kitap isimlerini tek tek sayamam ama ilgilenenlere Kayıhan Pala, Bayazıt İlhan, Çiğdem Toker, Özgür Erbaş, Merve Kayaduvar, Uğur Emek’in çalışmalarını hatırlatayım.
Bu külliyata önemli bir katkı da bu yakınlarda geldi. Editörlüğünü Nurhan Yentürk’ün yaptığı “Şehir Hastanelerinden Deprem Harcamalarına Türkiye’nin Kamu Harcamaları (2006-2023)” kitabından bahsediyorum.
Kitapta vergilerden deprem ve afet harcamalarına, sosyal korumadan sosyal yardımlara, sosyal güvenlikten askeri harcamalara kadar bir dizi konu verilere dayanarak analiz edilmiş.
Benim en çok ilgimi çeken doğal olarak Prof. Nurhan Yentürk ve Doç. Volkan Yılmaz’ın birlikte yazdıkları “Kamu Sağlık Harcamalarının Tarihsel Seyri” makalesi oldu.
∗∗∗
Makalede öncelikle Türkiye’deki kamu sağlık harcamalarının OECD ortalamasının en alt sıralarında yer aldığı, AB ülkelerinin ise yarısının bile altında olduğuna dikkat çekiliyor. Bununla birlikte toplam kamu sağlık harcaması 2003 ile 2023 yılları arasında, 2022 hariç tüm yıllarda sabit fiyatlarla enflasyonun üzerinde seyretmiş.
Yazarlar bu artışın sağlık hizmetlerinin kullanımı ve hizmet sunumundaki artış, personel ve tıbbi teçhizat alımı, hastane yapımı, özel hastanelerin sisteme dahil edilmesi gibi çok sayıda nedenleri olabileceğini söylüyorlar.
İlginç olan kamu sağlık harcamalarındaki artış esas olarak kişisel değil, koruyucu ve temel sağlık harcamaları, personel ve diğer cari sağlık harcamaları ile yatırım harcamalarını içeren kolektif sağlık harcamalarında gerçekleşmiş. İstisnası 2020’li yıllarda aile hekimliği olmuş.
Yentürk ve Yılmaz bunun üzerine personel giderleri, mal ve hizmet alımları, cari transferler, sermaye giderleri ve sermaye transferleri başlıklı beş kalemden oluşan Sağlık Bakanlığı harcamalarının alt bileşimlerine bakmışlar. Bunların arasında en hızlı artış gösteren sermaye giderleri kaleminin 2006 yılından 2023 yılına kadar neredeyse yedi katına çıktığını görmüşler. Bu artışın temel nedeni ise şehir hastanelerinin kira bedellerinin sermaye giderlerinden karşılanması olmuş.
Sağlık Bakanlığı’nın şehir hastanelerine yaptığı harcamalar 2019’dan 2023’e, neredeyse dört kat artmış, 2023 yılında Bakanlığın toplam yatırım harcamalarının yüzde kırk beşinden fazlası şehir hastanelerine kira olarak gitmiş.
∗∗∗
Tayyip Erdoğan 2016 yılında şehir hastaneleri için “14 yıllık rüyam” demişti. Sağlık Bakanlığı da projeye yöneltilen eleştirilere uzun süre kulak tıkadı. Ancak iki yıl sonra, 2018’de durdurmak zorunda kaldı.
Önceki Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da geçen yıl görevi halefine devrederken ilginç bir şey yaptı, “Kamu-Özel İşbirliğinde yapılan 18 Şehir Hastanemizin, 25 yıllık maksimum bedeli 322 Milyar Avroydu. Bu bedeli en çok 27,5 Milyar Avro ile sınırlandırdık. Ve böylece Şehir Hastanelerinin bütçeye yük olmasını önledik.” dedi.
Fahrettin Koca öyle dedi ama Yentürk ve Yılmaz’ın da tespit ettiği gibi ama şehir hastanelerinin daha uzun yıllar boyunca Sağlık Bakanlığı bütçesine yük olacağı görünüyor.
Kamulaştırma şart!