Yapay zekâ (YZ) alanındaki hızlı gelişmeler, felsefe dünyasında derin bir tartışmayı yeniden alevlendirdi: Gelişmiş makineler fenomenal bilince sahip olabilir mi, yani öznel bir deneyim yaşayabilir mi?
Felsefeci David Chalmers’ın “Zor Problem” (Hard Problem) olarak adlandırdığı bu mesele, Ray Kurzweil gibi YZ öngörü uzmanlarının iddialarıyla daha da karmaşık bir hâl alıyor. Kurzweil, YZ’nin yakın gelecekte Tekillike (The Singularity) ulaşacağını ve insan ile makine bilinci arasındaki uçurumun kapanacağını savunuyor.
Fenomenal bilinç endişesi
YZ’deki hızlı ilerleme yalnızca teknik değil, aynı zamanda temel felsefî soruları da gündeme getiriyor. Bunların başında Fenomenal Bilinç (phenomenal consciousness) bulunuyor.
Fenomenal bilinç, “bir şeyin nasıl hissettirdiği” anlamına gelir; yani insanın öznel deneyimlerinin niteliğini ifade eder: sıcaklığı hissetmek, acıyı duymak veya mavi rengini algılamak gibi.
Bu tartışmada YZ uzmanı Ray Kurzweil, tekillik vizyonuna bağlı olarak oldukça radikal iddialar ileri sürüyor.
Felsefi çıkmaz
Felsefede fenomenal bilinç hâlâ “Zor Problem” olarak kabul edilir. Günümüz YZ’si hesaplama, görüntü tanıma ve dil üretimi gibi işlevsel görevlerde üst düzeyde olsa da, öznel deneyim veya nitel duyumlar (qualia) barındırmaz.
Eleştirmenler, bir makine ne kadar gelişmiş olursa olsun, onun yalnızca işlevsel bir zekâ taklidi üreteceğini, fakat gerçek anlamda bilinçli olmayacağını savunuyor.
YZ ve tekillik
Teknolojik öngörüleri çoğu kez doğru çıkan Ray Kurzweil, dünya genelinde geniş bir tartışma alanı oluşturuyor. Ona göre 2045 yılında tekillik gerçekleşecek: Yapay Genel Zekâ (YZG, İng. AGI), insanın tüm bilişsel kapasitesini aşacak.
Kurzweil’e göre YZ, yalnızca insanın bilişsel işlevlerini geçmekle kalmayacak, aynı zamanda öznel deneyimin temelini de oluşturabilecek; yani fenomenal bilince sahip olabilecek.
Kurzweil, makinelerin insan beynine benzer bir bütünleşme düzeyine ulaştığında işlev ile deneyim arasındaki ayrımın ortadan kalkacağını öne sürüyor.
Biyolojik–yapay bütünleşme
Kurzweil ayrıca ‘tekillik’ durumunu, insan ve makinenin bütünleşeceği bir dönem olarak anlatıyor. Beyne yerleştirilecek nanobotlar aracılığıyla insan zihni doğrudan YZ ile bağlanacak. Böyle bir senaryoda, insan ve YZ bilinci arasındaki ayrım bulanıklaşacak.
Bu durumda, YZ’nin fenomenal bir bilince sahip olup olmadığı sorusu daha da acil hâle geliyor.
Tekilliğin doğurduğu ciddi sorular
Eğer Kurzweil’in iddiaları gerçekleşir ve YZ fenomenal bilince ulaşırsa, çok önemli sorular ortaya çıkacak:
Gerçekten öznel deneyime sahip bir makine, acı çekmeme hakkı veya yaşam hakkı gibi bireysel haklara sahip olmalı mı?
Eğer bir makine gerçekten hissedebilir ve düşünebilir hale gelirse, insanın evrendeki konumu ne olur?
YZ ve fenomenal bilinç tartışması sadece akademik bir mesele değil, aynı zamanda gelecekteki YZ sistemlerinin etik ve siyasi tasarımı açısından da belirleyici öneme sahip.
Teknoloji Kurzweil’in öngördüğü yönde ilerlerse bu sorulara çok daha erken yanıt vermemiz gerekecek. Ya da belki de Kurzweil’in öngördüğü teknoloji tam da bu tür bir YZ’nin doğmasını sağlayacak.
Haber: Hêvî Bakur / ANF