Hewraman’da Jila ve Meri meclislerinin varlığı ve bu meclislere bağlı köylerin tüm sakinlerinin, sosyal statü ve cinsiyet ayrımı olmaksızın katılım hakkı, herhangi bir ataerkil ve otoriter zihniyetten uzak bir yaşam biçiminin göstergesidir
Hardi Dulber
Hewraman, Zagros dağ silsilelerinin içinde yer alan bir coğrafyadır. Hewraman kültüründen bahsettiğimizde, doğadan şekillenen bir yaşam tarzından ve kültürden söz ediyoruz demektir. Bu nedenle Hewraman’da bu kültüre baktığımızda, Hewraman halkı ve toplumunda manevi boyutların neden bu kadar ön planda olduğunu anlamakta zorluk çekmeyiz.
Zagros sadece insanın yaşam ve yerleşim kaynağı olmamış, binlerce yıl öncesinden bugüne, özgür ve doğal bir kültürün şekillenme ve gelişme merkezi olmuştur. Hewraman’da ortaya çıkan gerçeğin bir kısmını anlamak için, dikkatinizi dünya çapında ilk demokrasi sisteminin kurulmasına çekiyoruz; Jila ve Meri seçimleri olarak bilinir. “Jila”, “toplumun aklı eren insanlarının bir grubu veya topluluğu” anlamına gelir. “Meri” ise toplantının yapıldığı yeri ifade eder.
Hewraman’da Jila ve Meri meclislerinin varlığı ve bu meclislere bağlı köylerin tüm sakinlerinin, sosyal statü ve cinsiyet ayrımı olmaksızın katılım hakkı, herhangi bir ataerkil ve otoriter zihniyetten uzak bir yaşam biçiminin göstergesidir. Her dört yılda bir, bahar mevsiminin ortasında düzenlenirdi. Bugün hala Hewraman Tekht’te, Jila ve Meri seçimlerinin sonucu olan Komsa töreni yapılmaktadır, yaşadığı değişikliklere rağmen. Komsa, sosyal, tarımsal ve hayvancılık işleri için toplanma ve danışma anlamına gelir.
Seçim süreci
Her dört yılda bir düzenlenen Jila ve Meri meclislerinde dikkat çeken nokta, bu demokratik sürecin yöneticilerinin, seçimlerin “Pir” derecesine ulaşmış deneyimli ve yaşlı kadın ve erkekler tarafından denetlenmesiydi. Pir manevi bir anlama sahiptir ve zihin ile ruhun olgunluğunu ifade eder. Bu kavramın ortaya çıkış tarihi Mitra dininin başlangıcına dayanır; insanın Pir derecesine ulaşması için şu aşamalardan geçmesi gerekir: “Kulag, Hawser, Serbar, Şêr, Ayindar, Peykî Xor ve son derece olarak Pir makamına ulaşmak”.
Bu deneyimli kişilerin temel görevi, Jila ve Meri seçimlerine aday olmak isteyen kişilerin bilgi düzeyini ve fiziksel yeteneklerini belirlemek ve değerlendirmekti. Bu demokratik deneyimin gerçekleşmesi için, aday olan kişilerin deneyimli kadın ve erkek yöneticiler tarafından değerlendirilmesi, kabul veya reddedilme dosyaları seçimden bir ay önce tamamlanırdı.
Aday sayısı 15-20 kişi arasındaydı. Seçim için seçilen her kişiye bölgenin bir meyvesinin adı verilirdi: üzüm, elma, armut, kayısı, incir, ceviz gibi…
Meclise bağlı köylerin büyüklüğüne göre, her köy için aday sayısı belirlenmişti. Şunu açıkça belirtmek gerekir ki, bu seçim tüm Hewraman’ı kapsayan merkezi bir sistem değildi; yani Hewraman coğrafyasında tek bir seçim yapılırdı demek istemiyoruz, aksine Hewraman’da merkezi olmayan bir sistemin var olduğu gerçeğinden bahsetmek istiyoruz. Bu nedenle, gözümüzde canlandırırsak, Hewraman coğrafyası beş kantondan oluşur:
Lehon Kantonu
Jawerû Kantonu
Tekht Kantonu
Şemiran Kantonu
Sirwan Nehri Kantonu
Hewraman’ın bu kantonlarının her biri, Jila ve Meri adlı kendi demokrasi sistemine sahipti.
Fiziksel ve zihinsel değerlendirme
Hewraman’da bu demokratik sistemden bahseden kaynaklara göre, her iki cinsiyet için de fiziksel testin bel hizasına kadar bir taş kaldırmak olduğu konusunda görüş birliği vardır. Daha sonra Avesta kitabı ve Pirşalyar bilgisi hakkında birkaç soru sorulurdu; sorulan üç sorudan üçünü ya da en azından felsefi sorulardan ikisini bilmeleri gerekirdi ki bu süreçte katılımlarına izin verilsin.
Seçim sürecinin tamamlanmasından sonra, seçmenlerin oylarının sayılması yoluyla -ki meyve türleriyle tercih ettikleri kişiye oy vermişlerdi- kazanan adayların isimleri açıklanır ve üzerlerine düşen görevlerin yürütülmesinde tebrik edilirlerdi.
Jila’nın sorumlulukları
Her köy ve kantonun sakinlerinin güvenliği, ifade özgürlüğü ve yaşam standardı Jila’nın sorumluluğundaydı. Kadınların Jila’larda katılım rolüne gelince, hem oy verme biçiminde katılımları hem de kadınların kendilerinin Jila ve Meri başkanlığına aday olmaları açısından önemliydi. Hatun Ketayun, Horista, Eya Henane, Tebriz ve Hatun Harun örnekleri -Jiwar köyüne yakın Qela Harun’da ve Selen köyündeki Qela Selen’de ve diğer birkaç örnek- bize “Jila ve Meri” sisteminin ne kadar ileri olduğunu ve kadınların bu seçimlerdeki rol ve konumlarının ne kadar güçlü olduğunu göstermektedir. Eya Henane, art arda üç kez birinci kişi olarak seçilen kadınlara örnektir.
Sonuç
Son olarak şunu söyleyelim: “Ahlaki eylem” bir gereklilik olarak ortaya çıktı. Başarı elde edebileceğin pratik, hayatı renklendirme adımını atmaktır. Hz. Zerdüşt’ün dediği gibi: “İyi düşün, gerçekleri söyle, iyi yap.”