İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan E3 ülkeleri, ağustos ayı başlarında İran’ın nükleer programı için ay sonuna kadar diplomatik bir çözüme yanaşmaması halinde harekete geçecekleri uyarısında bulunmalarının ardından Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’ne resmi bildirimde bulunan bir mektup göndererek, İran’a yönelik yaptırımların yeniden devreye sokulmasına yönelik „snapback“ mekanizmasını tetikleyen 30 günlük süreci başlattı. Mekanizma çerçevesinde BM Güvenlik Konseyi’nin yaptırımların yeniden devreye girişini engellemek üzere 30 gün içinde yeni bir karar almaması halinde yaptırımlar otomatik olarak yeniden yürürlüğe girecek.
ABD, İngiltere ve Fransa gibi ülkelerin böyle bir girişimi veto edecekleri düşünüldüğünde BM Güvenlik Konseyi’nin önümüzdeki 30 gün içinde İran’a yönelik yaptırımların askıda kalmasına yönelik bir karar alması beklenmiyor.
ABD KARARDAN MEMNUN
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, E3 ülkelerinin İran’a yaptırımları geri getirme yönünde adım atmasını memnuniyetle karşıladıklarını açıkladı. Rubio, „Bu Avrupalı müttefikler, İran’ın nükleer taahhütlerini yerine getirme konusundaki önemli ve süreklilik arz eden uyumsuzluğunu açık bir şekilde ortaya koyarak, yaptırımların yeniden başlatılması için güçlü bir zemin oluşturmuşlardır“ dedi.
Rubio, „E3 ülkeleri, 2019’dan itibaren ‘snapback’ mekanizmasını her an devreye sokabilecek konumdaydı ancak bunun yerine önce yoğun temas ve angajman yolunu seçtiler. Bunu yaparak İran’a nükleer gerginliği tırmandırma stratejisinden çıkış için diplomatik bir yol sunmayı tercih ettiler“ dedi.
ABD’nin İran’a yaptırımların yeniden uygulanmaya başlanması için E3 ülkeleri Fransa, Almanya ve İngiltere ile diğer BM Güvenlik Konseyi üyeleriyle çalışacağını vurgulayan Rubio, ABD’nin aynı zamanda nükleer soruna barışçıl ve kalıcı bir çözüm bulmak için Tahran ile doğrudan angajmana da açık olacağını ifade etti. Rubio, „Snapback mekanizması, diplomasiye samimi bir şekilde hazır olduğumuz gerçeğiyle çelişmez, aksine onu güçlendirir. İranlı liderleri, ülkelerinin asla nükleer silaha sahip olmamasını sağlamak için gerekli adımları derhal atmaya, barış yolunda yürümeye ve bu vesileyle İran halkının refahını ilerletmeye davet ediyorum“ dedi.
NÜKLEER MÜZAKERE SÜRECİ
BM’nin İran’a yönelik 2015’teki anlaşmadan önce yürürlükte olan yaptırımları, mal varlıklarının dondurulması, konvansiyonel silah ambargosu, seyahat yasakları, füze kısıtlamaları ve hassas nükleer faaliyetlere yönelik yasakları kapsıyordu. E3 ülkeleri, temmuz ayındaki görüşmelerde İran’a „snapback“ sürecinin ertelenmesini teklif etmiş fakat bunun için İran’ın ABD ile nükleer müzakerelere geri dönmesi ve BM denetçilerinin İran’daki tesislere erişimine izin verilmesi gibi şartlar öne sürmüştü. İran ile ABD arasındaki nükleer müzakereler, haziran ayında ABD’nin İran’ın nükleer tesislerini bombalamasından ve İran’ın da BM destekli denetçilerin tesislere erişimini engellemeye başlamasından sonra yeniden başlatılamamıştı. 2015’te BM tarafından desteklenen İran ile ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Çin ve AB arasında yapılan anlaşma çerçevesinde İran’ın nükleer programına getirilen kısıtlamaların kaldırılması karşılığında İran’a yıllardır uygulanan boğucu ekonomik yaptırımlar kaldırılmıştı. Ancak anlaşma, ABD Başkanı Trump’ın ilk dönemi sırasında 2018’de ABD’yi anlaşmadan çekerek nükleer anlaşma çerçevesindeki yaptırımları yeniden uygulamaya koymasıyla darbe almıştı. İran, bu adıma karşılık olarak nükleer faaliyetlerine hız vermiş ve bu durum da krizin yeniden alevlenmesine neden olmuştu.
2015’teki nükleer anlaşmasına dahil olan „snapback“ hükmü, anlaşmanın taraflarından birinin İran’ın nükleer taahhütlerini önemli ölçüde yerine getirmediğine inanması halinde BM Güvenlik Konseyi’ni bilgilendirmesi ve yaptırımların yeniden uygulamaya konulmasını mümkün kılıyor. Batılı ülkeler, İran’ın nükleer programının barışçıl olduğuna ikna olmadıklarını savunurken, İran nükleer silah geliştirme peşinde olmadığını ve programın tamamen sivil amaçlara yönelik olduğunu savunuyor. BM yaptırımlarının yeniden yürürlüğe girmesi için meşru bir neden bulunmadığını savunan İran, ABD’nin anlaşmadan çekilmesinin ardından Batı’nın anlaşmaya bağlı kalmadığını belirtiyor. İran ayrıca, yaptırımların yeniden uygulanması mekanizmasının devreye sokulması halinde, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’ndan da çekilme tehdidinde bulunmuştu.