Kimi sözcükler vardır, insan ne zaman işitse gönül teli titreşir. Sözcükler protezler gibidir, zihne eklendiklerinde zihnin yapabilirliği artar, kudretlenir; direniş mesela. Direniş bir sözcük olarak da tek başına güzeldir ama bir bedende ete kemiğe büründüğünde daha da güzelleşir ve o bedeni de güzelleştirir. Tutuk bir bedeni kesintisiz bir akışa dönüştürür ve diğer bedenleri de akışa dâhil ederek yaşamın kudretini her yere her şeye bulaştırır. ‘Ve’ bağlacı ile bağlandığı sözcüklerin doğasını değiştirir. ‘Sanat ve direniş’ ya da ‘edebiyat ve direniş’ diye yazıldığında ne sanat ne de edebiyat artık eskisi gibi değildir, algılanmaları değişmiştir. Hayatla bağlantısı kesilmiş kavramları yeniden hayatla ilişkilendirir. Daha doğrusu direniş, bastırılmış, unutulmuş olanı bilince taşır. Bastırılan hayattır, yaşamaya dair şeyler. Şairin dediği türden “yaşamın dışında ve ötesinde hiçbir şey beklemeden, yani bütün işi gücü yaşamak” olanlar, yaşamın içine gömülenler için direniş zaten yaşama dâhildir, sözünü etmeye bile değmez. Nerede direnişten söz ediliyorsa orada hayat tehdit altındadır, hedef tahtasına yerleştirilmiştir: “İktidar hayatı hedef alırsa hayat direniş olur” (Deleuze). Direniş fazladan gerçekleşen bir olaydır: “Fazladan gerçekleşen bir olay yüzünden gerçekliğin bir anda kabından taşıvermesi. Her yana uzanan duyargalar… karanlık oyuklar… sapmalar… anaforlar” (Gombrowics).
Hayatın doğal akışı içinde direniş varlıklara içkindir. Her varlık, kudreti elverdiğince varlığını sürdürme çabası içindedir. Direniş, iktidar bir varlığa gerçeklik diye kendi biçimini dayatmaya kalkıştığında görünür hâle gelir. Ve doğa bastırılıp engellendiğinde direnir. Beton bir kanalın içinde akmaya zorlanan ıslah edilmiş bir dere vakit geldiğinde direniş olur; kabından taşar, her yana uzanır, anaforlar oluşturur. Doğadaki taşmalar bazen toplumlarda da taşkınlık yaratabilir. Fransız Devriminde yanardağların rol oynadıkları bilinmektedir. 1783 yılında Japonya’nın merkezindeki Asama Dağı ve İzlanda’nın güneyindeki Laki Dağı faaliyete geçer ve bu iki volkan, binlerce kilometrelik uzaklığa ve altı yıllık bir araya rağmen 1789’daki Fransız Devrimini tetiklemiştir. Volkanik patlamalar atmosfere çok büyük miktarda kükürtlü kül karışmasına ve böylece kısmen de olsa güneş ışınlarının Dünya’ya ulaşmasını engelleyerek iklimin geçici olarak soğumasına yol açar. 1788-89 kışı çok sert geçmiştir: “Venedik’teki lagün donmuştu: karşıdan karşıya yürüyerek geçiliyordu. Paris’te ise buzlar Seine Nehrini tıkamıştı.” Fransa’da bir önceki yaz ürün kıt olmuş ve kışı halk açlık ve sefaletle boğuşarak geçirmişti. Taşrada çıkan isyanlar yağmalamalara sahne olur. (J. Starobinski Özgürlüğün İcadı, Metis). Ve 1789 baharında hayat topyekûn direniş olur.
Direniş, var olmayı sürdürme çabasıdır ve yaratma eyleminden ayrı düşünülemez. Her beden bir kuvvetler yumağıdır ve yaşama düşman kuvvetlere direndiği, mekânını yaratabildiği ölçüde kendini var edebilir. Direniş, yaşam arzusudur, yaşamı çoğaltma arzusu. “Bir yaratıcı, haz uğruna çalışan biri değildir. Mutlaka ihtiyaç duyduğu şeyi yaratır” (Deleuze). Her varlığın varoluş tarzının farklı olması gibi yaratma tarzı da farklıdır. Bir filozof kavramlara ihtiyaç duyar, kavramlar hazır olarak verilmemiştir, kavramları yaratabildiği ölçüde varlığını sürdürebilir. Sanatçı da formlar, renk ve çizgilerden oluşan kompozisyonlar yaratarak direnme eylemini gerçekleştirir. Malraux, sanatın ölüme direnen tek şey olduğunu öne sürer. “Direnme eylemi bir sanat değilse de, bir bakıma öyledir. Direnme eyleminin iki yüzü vardır. İnsanidir ve aynı zamanda bir sanat eylemidir. Yalnızca direnme eylemi ölüme direnir, bu ister sanat eseri formunda ister insanların kavgası formunda olsun” (Deleuze)
Direniş, neşenin sanatıdır; bir bedenin kendi yaşamsal güçlerini duyumsaması ve kudretlenmesi. Kavga, ölümün, çürümenin kuvvetleri ile hayatın yaratıcı kuvvetleri arasında geçmektedir. “Onlar… serpilip gelişen hayatın düşmanı. Çünkü ölüm vurdu damgasını alınlarına/ çürüyen diş, dökülen et/ bir daha geri dönmemek üzere yıkılıp gidecekler” (Nazım Hikmet). Nerede hayat hedef alınıyorsa mutlaka orada fazladan bir olay gerçekleşir. Bir anda hayat kabından taşar ve iklim değişir.