PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın “Demokratik Toplum ve Barış” çağrısı ile önemli bir adım atarken AKP ise 2025 yılında anti demokratik uygulamalarında geri adım atmadı
Selman Çiçek
PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın “Demokratik Toplum ve Barış” çağrısının ardından Türkiye’nin demokratikleşmesi açısından önemli bir kapı aralandı. Büyük bir destek alan bu çağrı Türkiye’nin demokratikleşmesi ve özgürlükler bakımından umut doğurdu. PKK’nin feshi ve silahların yakılması ile bu umut güçlense de AKP iktidarı, anti demokratik uygulamalarında ısrar etmiştir.
AKP iktidarı, kendi iktidarını korumak amacıyla Türkiye’de hukuku askıya alırken özgürlükler ise adeta yerle bir edildi. Abdullah Öcalan’ın çağrısı sonrası 19 Mart’ta Ekrem İmamoğlu ve birçok belediye başkanın hukuksuz tutuklanması kayyım zihniyetinde ısrara neden oldu. AKP’ye olan güvensizlik daha da arttı. Cezaevlerinde kapasitelerinin üstünde yurttaş kalırken hasta tutsakların tedavisi yapılmadı, birçok tutsağın infazı İnfaz Gözlem Kurullarının keyfi ve hukuk dışı kararları ile ertelendi ya da yakıldı.
2025 yılında basın ve ifade özgürlüğüne dönük saldırılarda ise büyük bir artış oldu. Medyanın büyük bir bölümünü tekeli altına alan AKP, kendisi çizgisinde yayın yapmayan birçok basın kuruluşuna kayyım atadı. Kayyım zihniyetini bir rejim haline getiren AKP, sansür de ısrar ederek bu alanda despot ülkeleri bile geride bıraktı.
1412 hasta tutsak var
İnfaz Yasası’ndaki değişikliklerin tartışıldığı bu günlerde, binlerce hasta tutsak, AKP iktidarı döneminde cezaevinde hayatını kaybetti. İHD verilerine göre Türkiye ve Kürdistan cezaevlerinde 403.060 tutuklu ve hükümlü bulunmaktadır. İHD’nin hasta tutsak verilerine göre ise Türkiye ve Kürdistan cezaevlerinde 161’i kadın, 1251’i erkek olmak üzere en az 1412 hasta tutsak bulunmaktadır. Bu tutsaklar arasında 335’i ağır durumda olup, bunlardan 230’u tek başına yaşamını sürdüremiyor, 105’inin desteğe ihtiyacı bulunmakta ve 188 tutsağın hastalıkları nedeniyle sürekli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.
Çam tahliye edilmiyor
Tahliye edilmeyen hasta tutsaklardan biri de Mehmet Emin Çam’dır. İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) ağır hasta mahpuslar listesinde yer alan ve iki kez kalp krizi geçirdiği halde tahliye talepleri reddedilen Çam’ın (73) sağlık durumu her geçen gün daha da kötüye gidiyor. Beşiri T Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutulan ve görüşlere tekerlekli sandalye ile çıkabilen Çam, çeşitli hastalıklarından dolayı günde 17 farklı ilaç kullanarak yaşamını sürdürmeye çalışıyor.
Cezaevlerinde 25 ölüm
Cezaevlerinde şu ana kadar kayıtlara geçen rakamlara göre cezaevlerinde 25 kişi yaşamını yitirdi. Son olarak 17 Aralık’ta Van F Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutulan kanser hastası 42 yaşındaki Sezai Aksu durumunun ağırlaşması üzerine Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun Odabaş Tıp Merkezi’ne kaldırıldı. Bir süredir hastanede tedavi gören Aksu yaşamını yitirdi.
Güneş girmeyen Kuyu tipleri
2025 yılının en çok tartışılan konulardan biri de kuyu tipleri oldu. En kısa tanımıyla kuyu tipi hapishaneler güneşin, havalandırmanın, havanın, yağmurun, rüzgârın ve yaşamın olmadığı hapishanelerdir. Adalet Bakanlığı’nın açıkladığı listeye göre 11 yüksek güvenlikli, 6 Y tipi hapishane 7 S tipi hapishane var. Bunlar F tipi ve T tipi hapishanelere göre tecridin, izolasyonun daha yoğun olduğu ve ağırlaştırıldığı yerler. Bu hapishanelerde tutsaklar günde bir saat havalandırma da tutulurken her gün hak ihlallerine maruz kalmaktadır. Kuyu tiplerine karşı çok sayıda tutsak açlık grevine girerken bu tiplere karşı tutsakların direnişi de sürüyor.
Keyfiyetin adresi İGK’ler
İnfaz Gözlem kararlarına ayrı bir parantez açmak gerek. Cezaevlerinde görev yapan İdare ve Gözlem Kurulları, hükümlülerin tahliyesini ‘iyi hal’ veya ‘örgütten ayrılmama’ gibi gerekçelerle ertelemesiyle yeniden gündeme geldi. Adalet Bakanlığı’nın 2024’te açıkladığı verilere göre 8 bin 521 kişinin tahliyesi engellendi. 2025 yılının verileri her ne kadar açıklanmasa da bu sayının 2024 yılına göre benzer bir artış gösterdi. İGK’ler keyfi bir şekilde, tutsaklar pişman olmadığı için, örgütsel konuştuğu, sohbetlere katılmadığı gibi gerekçelerle birçok kişinin infazını yaktı.
Tutuklu bulunan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi eski Eşbaşkanı Selçuk Mızraklı denetimli serbestlik hakkından faydalanması için 4 Eylül’de bir başvuru yaptı. Verilen cezanın üçte ikisi oranında hapis yattığı için denetimli serbestlik hakkında faydalanması gereken Mızraklı’nın bu talebi Edirne F Tipi Kapalı Cezaevi İdare ve Gözlem Kurulu tarafından reddedildi. Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD) Onursal Başkanı Selçuk Kozağaçlı da 16 Nisan’da tahliye edildi. Ancak tahliyesinin ardından 24 saat geçmeden Mızraklı yeniden tutuklanarak cezaevine gönderildi. İdare ve Gözlem Kurulu, Mızraklı’nın” cezaevindeki gelişim puanını yetersiz” buldu. Mehmet Sait Yıldırım ise ailesi ile örgütsel konuştuğu için tahliyesi ertelenenlerden oldu.
41 gazeteci tutuklandı
İhlallerin yoğun olarak yaşandığı alanlardan biri de basın ve ifade özgürlüğüne dönük oldu. Sansür ve baskının had safhaya ulaştığı 2025 yılında Türkiye basın özgürlüğünde dünyada 179’uncu sıraya geriledi. Abdullah Öcalan’ın 27 Şubat çağrısının ardından demokratikleşme umutları artarken demokratikleşme adımları maalesef atılmadı. Gazetecilere dönük hak ihlallerinde azalma yerine artış yaşandı. Özellikle sanal medya üzerindeki sansür, iktidarın bir baskı politikası haline geldi. Dicle Fırat Gazeteciler Derneği’nin bu yılın ilk 9 ay verilerine göre; gözaltına alınan 104 gazeteciden 41 tutuklandı. 42 gazeteci kötü muameleye maruz kalırken, 22’si tehdit edildi. 48 gazetecinin de haber takibi kolluk güçleri tarafından engellendi. 1 Ekim itibari ile cezaevlerinde 28 gazeteci tutuklu bulunmaya devam ediyor.
Öldürülen gazeteciler
Türkiye’nin gazetecilere dönük saldırıları 2025 yılında da sürdü. 2024 yılının sona yılında Tişrin bölgesinde görev yapan gazeteciler Cihan Bilgin ve Nazım Daştan’ı katleden Türkiye, 8 Şubat 2025 yılında ise Federe Kürdistan bölgesinde hava saldırısında gazeteci Aziz Köyloğlu’nu katletti. 13 Ekim’de ise ekolojik kırımı belgeleyen belgeselleri ile tanınan gazeteci Hakan Tosun, iki kişinin saldırısı sonucu geçirdiği beyin kanaması nedeniyle hayatını kaybetti. Tosun’un şüpheli ölümü halen iktidar tarafından aydınlatılmadı. 27 Kasım’da ise bir dönem gazetecilik yapan vekil danışmanı Dilan Kahraman şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi.
Erişim engeli
İlk 9 ayda 113 gazeteciye yeni soruşturma açılırken açılan soruşturmalardan 88’i davaya dönüştü. Gazetecilerin yargılandığı 259 dava dosyasında 57 gazeteciye toplanda 62 yıl 3 ay 29 gün ve 244 bin 900 TL para ceza verildi. RTÜK, 5 kanala toplamda 40 gün yayın karartma cezası, 21 programa durdurma, TV’lere de 53 defa idari para cezası verdi. İlk 9 ayda; 113 internet sitesine erişim engeli getirilirken 464 habere ve 1517 sanal medya içeriğine ve kullanıcıya erişim engeli getirildi. TELE 1, HaberTürk gibi basın kuruluşlarına kayyım atanırken çok sayıda basın emekçisi kayyım rejimi nedeniyle işten çıkarıldı.
CHP’ye de kayyım
Hak ihlallerinin en yoğun yaşandığı olaylardan biri de halkın iradesine atılan kayyımlar oldu. Türkiye, 19 Mart sabahına, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığının “yolsuzluk” ve yerel seçimlerdeki kent uzlaşısına ilişkin “terör” iddialı iki ayrı soruşturmada İmamoğlu ile birlikte çoğunluğu İBB bürokratı ve çalışanı toplam 106 kişi hakkında gözaltı kararı çıkarıldı. “Yolsuzluk” soruşturmasında İmamoğlu’nun yanı sıra Beylikdüzü’nün CHP’li Belediye Başkanı Mehmet Murat Çalık, İBB Spor Kulübü Başkanı Fatih Keleş, Genel Sekreter Yardımcısı Gürkan Akgün, eski Kültür AŞ Genel Müdürü Serdal Taşkın, İBB Başkan Danışmanı ve Medya AŞ Yönetim Kurulu Başkanı Murat Ongun, Medya AŞ Genel Müdürü Fatoş Pınar Türker, Kültür AŞ Genel Müdürü Murat Abbas ve İstanbul Planlama Ajansı Başkanı Buğra Gökçe’nin da arasında bulunduğu 48 kişi tutuklandı. “Kent Uzlaşısı” soruşturmasında ise Şişli Belediye Başkanı Resul Emrah Şahan, Reform Vakfı Direktörü Mehmet Ali Çalışkan ve İBB Genel Sekreter Yardımcısı Mahir Polat’ın tutuklanması kararlaştırıldı.
Saraçhane protestolarında 300 tutuklama
İmamoğlu’nun gözaltına alınmasıyla İstanbul, Ankara ve İzmir başta olmak üzere çeşitli şehirlerde başlayan kitlesel protestolar, tutuklanmasının ardından hızlandı. CHP’nin çağrısıyla İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı binasının bulunduğu Saraçhane Meydanı’nda yüz binlerce kişi 19 Mart’tan itibaren her akşam toplandı. Üniversite öğrencilerinin öncülük ettiği protestoculara polisin orantısız güç kullanması tepki çekti. Çoğu öğrenci binden fazla kişi protestolar nedeniyle gözaltına alındı, 300’den fazlası tutuklandı.
Hukuk hiçe sayıldı
Hukuksuzluğun zirve yaptığı 2025 yılında AKP, hiçbir yüksek mahkeme kararını tanımadı. Abdullah Öcalan hakkında verilen Öcalan 2 kararı diye bilinen umut hakkını tanımayan AKP, Selahattin Demirtaş, Can Atalay, Osman Kavala ve Tayfun Karaman hakkında hem AİHM’in hem de AYM’nin verdiği hak ihlali kararını tanımadı.
2025 yılındaki ihlaller
En az 2 bin 519 kişi yaşam hakkı ihlaline maruz kaldı; bunun 187’si çocuk.
İş cinayetlerinde en az bin 823 işçi yaşamını yitirdi; 85’i çocuk.
Erkek şiddeti sonucu 271 kadın ve 60 çocuk öldürüldü.
Resmi ihmal ve hatalar nedeniyle 115 kişi (38’i çocuk) yaşamını yitirdi.
Cezaevlerinde en az 24 tutuklu/hükümlü öldü.
2 bin 807 kişi (15’i çocuk) gözaltında, cezaevinde, sokakta ya da eylemlerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
Cezaevlerinde 807 tutuklu/hükümlü fiziksel/psikolojik şiddete uğradı.
En az 427 siyasi ve sendikal yönetici tutuklandı.
21 belediyeye kayyım atandı veya başkanlar görevden uzaklaştırıldı.
Dernekler, öğrenci toplulukları ve sendikal faaliyetlere yönelik çok sayıda kapatma ve yasaklama kararı verildi
222 eylem ve etkinliğe müdahale edildi.
4 bin 393 kişi gözaltına alındı, 436 kişi tutuklandı.
En az 51 etkinlik yasaklandı